حقوق بشر و اپوزیسیون سیاسی زیر نظر رهبر سرکوبگر ایران به‌شدت محدود شده است. به‌ویژه زنان به‌دلیل تفسیر سختگیرانه این کشور از قوانین اسلامی، با ظلم و محدودیت‌های زیادی مواجه هستند. علیرغم اعتراضات دموکراسی‌خواهانه در سال‌های اخیر و انتقادات شدید بین‌المللی در مورد سابقه ایران در حقوق بشر، این کشور همچنان یکی از سرکوبگرترین رژیم‌ها در سراسر جهان است.
ستوده پس از اعتراضات ضد دولتی سال ۲۰۰۹ شناخته شد، اعتراضاتی که پس از انتخابات ریاست جمهوری کشور انجام شد و «جنبش سبز» نام داشت. در حین سرکوب شدید و خشن تظاهرات از سوی دولت، ستوده از حقوق چند فعال دستگیرشده، از جمله حشمت طبرزدی، دبیرکل گروه اپوزیسیون ممنوع الفعالیت «جبهه دموکراتیک ایران»، دفاع کرد. ستوده وکالت شیرین عبادی، فعال حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل، را نیز بر عهده داشت. ستوده، در مقام عضوی از سازمانی با نام «کارزار لغو گام به گام مجازات اعدام» (لگام)، برای لغو مجازات اعدام در ایران مبارزه کرده است. اخیراً، او دفاع از حقوق زنانی را بر عهده گرفت که در سال ۲۰۱۸ با برداشتن روسری در خیابان‌ها به قانون سخت و بی‌رحمانه حجاب اجباری در ایران اعتراض کرده بودند. همچنین، ستوده در مخالفت با مجازات اعدام برای افراد زیر سن قانونی که در سن زیر ۱۸ سال مرتکب جرم شده‌اند، کارزاری تشکیل داد.
از سال ۲۰۱۰ به این سو، ستوده بارها به‌دلیل تعهد سرسختانه‌اش به عدالت، زندانی شده که شامل زندان انفرادی هم بوده است. در ماه مارس ۲۰۱۹، او با اتهامات دروغین، ازجمله تشویق به «فساد و فحشا»، جمعاً به ۳۸ سال زندان و ۱۴۸ ضربه شلاق محکوم شد. در جریان همه‌گیر شدن کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، ستوده در اعتراض به ادامه بازداشت خودسرانه زندانیان سیاسی در شرایط بسیار بد زندان‌های ایران، اعتصاب غذا کرد.
مقاومت و پایداری ستوده برای تحقق حاکمیت قانون و مبارزه سرسختانه‌اش در مقابل سرکوب، او را بدل به نماد مبارزه و تلاش برای تحقق عدالت در ایران کرده است.
اطلاعات زندگینامه‌ای
محل تولد: تهران، ایران
تاریخ تولد: ۲۹ مه ۱۹۶۳
تحصیلات: دانشگاه شهید بهشتی (کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل)
زندگی‌نامه کامل
نسرین ستوده یک وکیل مدافع حقوق بشر و فعال شناخته شده برای برابری و حاکمیت قانون در ایران است. ستوده در طول ۱۵ سال اخیر از زندانیان سیاسی متعدد، فعالان اپوزیسیون و روزنامه‌نگاران، و همچنین فعالان حقوق بشر و حقوق زنان که مورد پیگرد مقامات ایرانی قرار گرفته‌اند، دفاع کرده است. پافشاری او بر حاکمیت قانون و ایستادگی در برابر سرکوب، او را به نمادی برای تلاش برای تحقق عدالت در ایران تبدیل کرده است.
ستوده به عنوان یک مدافع حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی، به طور پیوسته از سوی مقامات رسمی مورد تعقیب و آزار و اذیت قرار گرفته است. او چندین بار با اتهام‌های سیاسی ساختگی دستگیر و زندانی شده است. او در طول این آزمایش‌های سخت، تعهد خود را نسبت به تحقق حقوق بشر حفظ کرده و به خاطر تلاش‌هایش، در سطح بین‌المللی شناخته شده است. در حال حاضر، او در حال گذراندن حکم طولانی زندان خود به دلیل فعالیت‌هایش است.
مبارزه برای عدالت در یک نظام ناعادلانه
ستوده از سال ۲۰۰۳ که سرانجام موفق به گرفتن مجوز وکالت خود شد وکیل حقوق بشر است، که این مجوز پس از قبولی در آزمون کانون وکلا در سال ۱۹۹۵، به مدت هشت سال توسط وزارت اطلاعات مسدود شده بود. پیش از گرفتن مجوز وکالت، او به عنوان روزنامه‌نگار روزنامه‌های اصلاح طلب در ایران کار می کرد.
در حاکمیت رژیم سرکوبگر کشور، آزادی‌های سیاسی و حقوق بشر به شدت محدود شده‌اند. مقامات ایرانی به طور مرتب از زور، شکنجه و بدرفتاری برای خرد کردن مخالفت‌ها و سرکوب هرگونه مخالفت استفاده می‌کنند. از مجازات اعدام هنوز استفاده می‌شود. به گزارش سازمان عفو بین‌الملل، ایران تنها در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۵۰ نفر را اعدام کرد که این بالاترین در سطح جهانی پس از چین است.
ایران به دلیل رژیم سرکوبگر خود یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای مدافعان حقوق بشر به ویژه برای زنان است. فعالان مخالف مانند سیاستمداران اصلاح‌طلب یا سکولار، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و وکلا اغلب در معرض دستگیری‌های خودسرانه، بدرفتاری در زندان و احکام بی‌رحمانه قرار دارند.
ستوده از مدافعان پیشرو در تلاش برای حاکمیت قانون در ایران بوده است. کار او در کنار کارهای دیگران، بر این اصرار متمرکز است که جمهوری اسلامی رویه‌های قانونی درست را برای همه شهروندان از جمله زندانیان عقیدتی اعمال کند و به تعهدات بین‌المللی خود درباره حقوق بشر و برابری زنان پایبند باشد. در همین راستا، ستوده دادگاه انقلاب اسلامی را مورد انتقاد قرار داده و علیه محاکمه‌های ناعادلانه آن که سیستمی ویژه است که برای پیگرد مخالفان حکومت اسلامی شکل گرفته است، کارزاری را راه‌اندازی کرده است. محاکمه‌های آن مخفیانه برگزار می‌شوند.
ستوده صدایی پیشرو از مقاومت در برابر خاموش کردن اپوزیسیون سیاسی، و پیگرد خودسرانه فعالان حقوق بشر و فعالان زنان بوده است. او به شکلی برجسته وکالت شیرین عبادی برنده ایرانی جایزه صلح نوبل را، زمانی که در پی انتخابات سال ۲۰۰۹ دارایی‌هایش ضبط شد، به عهده داشته است. عبادی از آن زمان تاکنون در تبعید به سر می‌برد. عبادی، درباره ستوده می‌گوید «او وکیلی است که بسیاری از ما مدافعان حقوق بشر، زمانی که دولت ما را آزار می‌داد یا یکی از ما یا یکی از اعضای خانواده‌مان را زندانی می‌کرد، با او تماس می‌گرفتیم.»
دفاع از فعالان سیاسی و افراد آسیب‌پذیر
در حالی که در اکثر کشورها، عمل وکالت متهم امری عادی است، در ایران، عمل ساده همبستگی با کسانی که با رژیم مخالف هستند می‌تواند به تلافی وحشیانه منجر شود. این امر کار ستوده را در دفاع از فعالان و مخالفان سیاسی، جسارت‌آمیزتر از همیشه می‌سازد.
ستوده به ویژه پس از سرکوب اعتراضات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ در ایران که به اصطلاح جنبش «انقلاب سبز» نامیده می‌شود، فعال شد. او از بسیاری از فعالان که در هنگام تظاهرات دستگیر شدند دفاع کرد، از جمله حشمت طبرزدی، دبیرکل گروه اپوزیسیون و ممنوع‌شده «جبهه دموکراتیک ایران».
او همچنین مدافع پیوسته آسیب‌پذیرترین شهروندان ایران بوده است: زنان و کودکان. او فعالانه در جنبش حقوق زنان ایران از جمله کارزار «یک میلیون امضاء» شرکت کرده است که از سال ۲۰۰۶ با هدف تغییر قوانین تبعیض‌آمیز آغاز شد. او همچنین وکیل چندین فعال حقوق زنان در دادگاه بود. در سال ۲۰۱۸ تعدادی از زنان جوان با برداشتن روسری خود در خیابان به قوانین حجاب اجباری اعتراض کردند که به «دختران خیابان انقلاب» معروف شدند. آنها دستگیر شدند، در بازداشت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و به «نقض عفت عمومی» و «ترویج فحشا» متهم شدند. ستوده اقدامات زنان را «جنبش نافرمانی مدنی» نامید و از سه نفر از آنها در دادگاه دفاع کرد.
دیگر فعالان عمده‌ای که ستوده در طول سال‌ها از آنها دفاع کرد عبارتند از فعالان حقوق زنان منصوره شجاعی، پروین اردلان و محبوبه عباس‌قلی‌زاده؛ خبرنگاران مرتضی کاظمیان، عیسی سحرخیز و امید معماریان؛ فعال دانشجویی ضیا نبوی و هنرمند پرستو فروهر.
ستوده همچنین علیه مجازات اعدام، به ویژه در مورد کودکان محکوم به اعدام، که با قوانین بین‌المللی حقوق بشر مغایرت دارد، مبارزه کرده است. او از تعدادی از خردسالان که پیش از رسیدن به سن ۱۸ سالگی به اتهام قتل به اعدام محکوم شده بودند دفاع کرد. او فعالیت های خارج از دادگاه را برای نجات نوجوانان محکوم به اعدام سازماندهی کرده است که چندین مورد از آنها موفقیت‌آمیز بودند. ستوده یکی از اعضای سازمان غیردولتی به نام «گام به گام برای متوقف کردن مجازات اعدام» (LEGAM) است. این سازمان در سال ۲۰۱۳ با هدف لغو مرحله‌ای مجازات اعدام تاسیس شد و فعالیت‌هایش عمدتاً بر تغییر قوانین مجازات اعدام کشور متمرکز بود.
پیگرد و زندانی شدن
ستوده به خاطر فعالیت‌هایش اغلب مورد تعقیب مقامات ایرانی بوده است. نخستین بار در سپتامبر ۲۰۱۰ دستگیر شد و به «تبلیغ علیه دولت» و «تبانی و تجمع با هدف اقدام علیه امنیت ملی» متهم شد. پس از آن، با ممنوعیت ۲۰ ساله از کار حقوقی و محرومیت ۲۰ ساله از حقوق اجتماعی و سفر به خارج از کشور، به ۱۱ سال زندان محکوم شد. این حکم با درخواست تجدید نظر، به ۶ سال زندان و ممنوعیت ۱۰ ساله از کار حقوقی کاهش یافت.
ستوده در دوران زندان برای مدت طولانی در سلول انفرادی نگهداری شد و اغلب از ارتباط با شوهر و فرزندان خردسالش محروم شد. او در اعتراض به این شرایط غیرانسانی، چندین بار اعتصاب غذا کرد. پس از زندانی شدن برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰، اعتراض ملی و بین‌المللی به این پرونده منجر به آزادی او در سپتامبر ۲۰۱۳ شد.
در اکتبر ۲۰۱۴ در اعتراض به تعلیق مجوز وکالتش، تحصنی را به مدت ۹ ماه در خارج از انجمن وکلای تهران آغاز کرد. سرانجام موفق شد تعلیق را به ۹ ماه کاهش دهد و به این ترتیب برداشته شد.
در ژوئن ۲۰۱۸ ستوده پس از اطلاع از حکم دادگاه که در سال ۲۰۱۶ به صورت غیابی صادر شده بود و او را با اتهام «اقدام علیه امنیت ملی» به ۵ سال زندان محکوم می‌کرد، دوباره بازداشت شد. ستوده اندکی پیش از دستگیری به تصمیم قوه قضائیه ایران اعتراض کرده بود که تنها به گروهی از ۲۰ وکیل از پیش انتخاب شده اجازه وکالت پرونده‌های سیاسی را می‌دهد. اتهامات بیشتری نیز اضافه شدند، از جمله اتهامات آشکارا نادرست و سیاسی مانند به خطر انداختن امنیت کشور از راه گرد‌هم‌آیی و «فساد و فحشا» به احتمال زیاد در واکنش به دفاع او از زنان معترضی که روسری خود را برداشته بودند.
در ماه مارس ۲۰۱۹، ستوده به جرم این «جرایم» در مجموع به ۳۸ سال زندان و ۱۴۸ ضربه شلاق محکوم شد. بر اساس یک قانون جدید در ایران، او طولانی‌ترین حکم را برای یکی از محکومیت‌هایش گرفته است که ۱۲ سال است. در حال حاضر او در زندان اوین، یکی از بدنام ترین زندان های رژیم به دلیل بازداشت زندانیان سیاسی، که در آن اسناد گسترده‌ای از شکنجه و نقض حقوق بشر وجود داشته است، در حال گذراندن حکم خود است.
در جریان بیماری همه‌گیر کووید-۱۹، سیستم زندان ایران به شدت تحت تأثیر این ویروس قرار گرفت. در نتیجه بحران کرونا، ۸۵۰۰۰ زندانی به طور موقت آزاد شدند، با این حال ستوده و نیمی از تمام زندانیان سیاسی متهم به جرایم ادعایی امنیتی مشمول این امر نشدند. ستوده متعاقباً در جریان بحران بیماری کرونا، اعتصاب غذای بیشتری را آغاز کرده، خواستار آزادی همه زندانیان سیاسی شده، از شرایط نامساعد بازداشت مدافعان حقوق بشر و زندانیان سیاسی در کشور انتقاد کرده و نقض متعدد حق آنها را برای محاکمه عادلانه محکوم کرده است.
در حالی که مبارزه خود را حتی از پشت میله‌ها ادامه می‌دهد، ستوده همچنان نماد قدرتمند امید به جامعه‌ای عادلانه تر و برابرتر در ایران است.
